La Grande Guerra e al Camisi Negri

Commenti disabilitati su La Grande Guerra e al Camisi Negri Mirandla na storia da ridàr

mirandla na storia da ridarSecond la famosa formula segreta ad Gianfrancesco Pico, ch’l’ha dis che “un poch par ciascun an fa ben a nisssun”, dai prim ann dal secul fin al 1915 al menù dla storia mirandulesa al cumincia a proporr par al primi volti in Italia la teoria dl’alternanza, quella ch’ha fa gnir al mal dla panza. Infatti ogni tant a gh’è na giunta ad sinistra e ogni tant na giunta ad centro-destra, du schierament che i esistivan anch prima ad Berlusconi e ad Prodi. Par prima roba, la giunta nova la dasfà quell ch’ha fatt la giunta veccia, e via dicendo. E intant ha cress al cost dla vita, an gh’è minga la scala mobile ma sol al scalett di puj e un chilo ad pan, che in dal 1900 al custava 36 centesum, adess al costa la bellezza ad 38 centesum. Na roba da matt e Bertinotti l’era già nervos. E intant a Milan un anarchich toscan al coppa cal re d’Italia ch’l’era sempar pattnaa a l’umberta, i sciopar in mancan mai e anch al stangadi dla polizia e di carabinier i cressan d’intensità. Dimondi parsoni i van in America sperand ad truvar l’America ma anch in cal paes là chi vol magnar al devv lavurar.

Ma a la Mirandla as tacca a vedar soquanti parsoni ch’i van in gir in velocipede (ch’l’è na bicicletta veccia). Ma quest l’è gninta: un qualch sgnurott al compra addirittura l’automobile, un mostar ad ferr ch’hal va in gir senza i cavali, con un mutor in dla panza ch’hal fa un gran casen. Al bell l’è che i disan che i cavall l’automobile la i loga dentar al mutor. La gent l’è preoccupada, chissà mai indov’andremm a finir. E par cumpir la giostra, a gh’è un qualch matt ch’hal credd d’essar un usell e al va in gir pr’al ciel con di gran buecion e anch con un altar mostar ch’hal s’ciama aeroplan. Ancora una volta al mond al s’è arbaltaa, e soquanti donni, da la paura, i van a confessaras tutt’al mattini e, come al solit, quelli ch’i van a confessaras i en quelli ch’han gh’ha gninta da cuntar al pret.

Ma turnemm al menù dla storia: in dal 1911 a gh’è un antipast dimondi antipatich, parchè un bel nùmar ad mirandules l’è costrett a andar in Africa par cumbattar in Libia contra i Turch. Forse l’è stada la prima “guerra dal petroli”, ma nuatar italian an n’em mai capii ch’hal gh’era. Insomma na guerra un po’ da ope­retta, ma soquant mirandules i lassan la pell sotta al pianti ad banana, un frutt che a la Mirandla an s’era mai vist. I superstit i tornan a cà cantand “Tripoli, bel suol d’amore”, tutt cuntent parchè i eran scampaa e po’ parchè i eran andaa in gita turistica in Africa a spesi dal gueran.

Ma la guerra ad Libia, com ha s’è ditt, l’era sol un antipast, parchè in dal 1914 a scoppia un’altra guerra dimondi più rugnosa, con i tedesch e i austriach contra tutt. E infatti quei ch’ha sa ad lettra i la ciaman la prima guerra mondiale, forse pinsand ch’ha gnarà anch la seconda. I mirandules i la ciaman la “grande guerra” e infatti la dura più ad quaranta mes.

A la Mirandla, a dir la verità, quasi tutti i disan che cla guerra lè la fa propria schiva e infatti dimondi i zercan da schivarla. Anch i socialista i en divis: al duttor Merighi, infatti, l’è un po’ interven­tista dato che bisgnava purtar in Italia Trento e Trieste, ma Attilio Lolli e l’avocatt Confucio Basaglia i en contrari a la guerra. Ma soprattutt è contrari tutt al popul che in dal mes d’avril dal 1914 al fa un gran sciopero general contra la guerra, contra i padron e contra tutt. Ma un ann dopp, al 24 ad magg dal 1915, l’Italia la passa al Piave e i italian i passan un mar ad guai, ad lunari e ad pianzudi. Al “Barnardon”, ch’hal preved incosa, al s’era dasmingaa ad prevedar la guerra, però l’iva previst che in dal mes ad magg a fava cald e in fond al gh’ha ciappaa. Qualchidun al zerca ad far al furub e al sta a cà dal front, dand vita a la categoria di imbuscaa, ch’l’ha resist ancora dimondi ben. Soquant zovan più tignon i dventan disertor e i van a lugaras in dal bosch ad San Flis. Ma a la fin i saran più ad domila i mirandules ch’i van in guerra e i saran circa 350 i suldaa chi muriran in trincea. Na cifra dimondi pesa.

Ma anch a la Mirandla, in di ann dla grande guerra, a gh’è poch da godar: la gent, quasi tutta, la patiss la fam, i ospedal, al cesi, al scoli e al cà più grandi i en pini ad suldaa frii o malaa. A gh’è anch un qualch furbott che al pratica la “borsa negra” e al ciappa na muccia ad sold.

E a completar al menù a riva a la Mirandla anche la “spa­gnola”, che l’han n’è minga na bella ragazza ad Barcellona ospite ad certi cà dimondi ospitali che una volta i eran l’orgoglio ad Francia Corta, ma l’era na brutta malattia, terribila, che sol in dal cumun ad la Mirandla l’ha impinii 400 cassi da mort. Insomma, è mort più mirandules con la spagnola che al front. In pochi paroli, al panorama storich dla Mirandla dal 1914 al 1919 l’è fatt sol ad mort e ad gent affamada e ad famij dasfatti, tutt element chi van ad aggiungiars ai già noti fam, fum, fredd e fastidi. In più a gh’è na bella inflazione, in manera che un chilo ad pan al costa quasi un franch e un chilo ad carna (che prima dla guerra al custava un franch e 60 centesum), adessa (in dal 1919) al costa 8 franch e 40 centesum. E questo al fu al period mirandules dal “vacchi matti”. Na roba da matt, anch considerand che un litar ad latt al costa 20 sold, cioè un franch, cioè 100 centesum.

Ma lassem star al disgrazii e pinsemm al robi più serii, as fa par dir. Al 16 ad novembar dal 1919 a gh’è ancora una volta gl’ele­zioni politichi, con na gran vittoria socialista. Ma la roba più signi­ficativa l’è che par la prima volta in Italia i van a votar tutt, anch quei ch’è in bulletta e quei ch’han sa minga lezzar e scrivar. Insomma, al suffragio universale, però senza al donni, chi devan rastar a cà a far la sfoja (quand a gh’è la farina e i ov) e a taccar dal pezzi in dal braghi rotti, che allora i custamavan dimondi, tant che (sempar allora) l’era ad moda dir che l’è mej aver al braghi rotti in dal cul che al cul rott in dal braghi. Un’altra bella diffarenza rispett ai nostar temp.

Turnand al vot, a psemm dir che in dal 1919 a la Mirandla i socialista i ciappan al 69 par zent (as cgnoss che Craxi an n’era ancora naa), i popolar al 13 par zent e i partii dal “blocch” (cioè liberal, conservator, ecc.) circa al 18 par zent. Ma la più bella la succed a San Pussidoni, un paes in cui i popolar i ciappan sol du vot e la gent subitt a dir che i eran i vot dal pret e dla perpetua. E al capplan? Mah.

Avanti pur: in dl’autunn dal 1920 a gh’è ancora gl’elezion amministrativi e as registra una nova vittoria socialista e l’avocatt Attilio Lolli al dventa al sindach nov ad la Mirandla. Ma intant un fenomeno politch nov l’appar a l’orizzont politch italian: un maestar da scola rumagnol, un certo Benito Mussolini, dopp essar staa un mezz anarchich, un sindacalista dur e un socialista scannaa, al fonda a Milan i “fasci di combattimento”, na roba diversa dai fass che as drova a far fogh, però piuttost incendiari. In poch temp al fìol dal frapp ad Predappio al mett in camisa negra na muccia ad gent e dato che i partii dla sinistra (compres al neonato partii comunista) i favan tropp scioperi e troppa cunfusion, Mussolini al dà ai sò squadrista l’ordan ad far più confusion ancora. E dato che i sindach socialista, con al cassi di cumun in gran bulletta, i avivan taccaa na tassa nova (la famosa “sovrimposta comunale”), al camisi negri i s’en missi a la testa dla protesta, con la distribuzion “urbi et orbi” ad botti da orub, ad belli razion ad smangalladi, ad bastunadi e d’oli ad rizen, con la scusa ch’hal fava ben al metabo­lismo.

Poch par volta al fascisum al ciappa pèe anch a la Mirandla e infatti, quand i mirandules i tornan a votar in dl’autunn dal 1921, i socialista i pérdan la maggioranza, i popolar i stan a galla e i partii dal “blocch” (ch’ha gh’è dentar anch i fascista) i ciappan la maggio­ranza. E allora al sindach socialista al fa su i ferr e dopp un po’ ad temp la Mirandla la gh’haa un sgnor podestà, l’insgner Dario Ferraresi. E al fascio littorio al sventola sul balcon dal municipi.

Intant i fascista ad tutta Italia, ciamaa anch squadrista parchè i favan al zogh da squadra a dar l’oli ad rizen, i fan la “marcia su Roma”, e in poch temp i dventan i padron ad tutta la nostra penisola, isole comprese. E in più a gh’em anch Trento, Bolzano, Trieste e tutta la Venezia Giulia, con la zonta ad Fiume. Par prima roba, i fan na bella riforma: i sindach in s’ciaman più sindach ma is’ciaman podestà. Un bel cambiament, gnint da dir. Decine e decine ad mirandules, quei più “cald”, i partecipan a la marcia su Roma dal 1922, tranne un certo Piron ch’hal s’è farmaa in n’ustaria di Castelli Romani, l’ha cattaa un ven tant bon ch’han s’è più moss.

Sta di fatto che la nostra Mirandla, ch’l’era dimondi “rossa”, in poch temp l’è dvintada quasi tutta “negra”, salvo poi a turnar “rossa” na vintina d’ann dopp. Però qualchidun l’ha duvuu scappar a l’estar. Al podestà, come si è detto, al dventa al padron dal paes a livell istituzional, ma al segretari dal fascio al dventa al padron effettiv, i sindacat i sparissan e ha nass un sindacat fascista ch’hal na sciopera mai, i puten i dventan tutt figli della lupa (anch se un qualch malign al dis che un qualch puten l’è fiol ad n’altra roba ch’han s’pol minga dir); e dopp aver ciapaa la laurea ad figli della lupa i dventan balilla (con al parmess da sgiarunar sol i biccirott di pai dla lus) e po’ dopp balilla moschettier e a la fin avanguardisti. Al puttini, inveci, i dventan al giovani fascisti e al cuntadini massaie rurali. L’è vietada la stretta ad man, quand as dascorr con un qualchidun bisogna “usare il voi”, na bona regola l’è quella ad stramaladir i ingles e l’è severament proibii spudar par terra, In dla Bassa mudnesa i sgnor (cum’è sempar success) i restan sempar più sgnor e i puvrett i cuntinuan ad armagnar puvrett. A resta sol la consolazion ad saver che i cajon i restan cajon, magari in camisa negra. Però al Duce, ch’hal vol ben anch a la Mirandla, al fa costruir la cà dal fascio, al camp sportiv, con na bella tribuna, e un qualch criminal dl’urbanistica al tenta ad dar na sistemada al Castell di Pico, che l’è pericolant da tri secul, con na torr ch’l’ha guarda sulla piazza, falsa cumè al munedi da stagn.

Ma la roba più drammatica l’è che anch al “liston”, al perd la sò storica caratteristica. Guai a dascorrar mal dal Duce, dal podestà e dal fascisum.Mò allora al “liston” al n’ha sarviss più a gninta. L’è util sol a cuntar al barzelletti sul Duce, però sol al parsoni fidadi. Al Cavezz un tizio al vedd na targa stradale con scritt inzima “Via Arnaldo Mussolini” e allora al decid da scrivar sotta “Via anche suo fra­tello”. E al finiss in galera.

Ma in questo periodo a succed un episodi a la Mirandla assolutament inedit, na roba che nissun l’ha mai cuntada. Cum ha dis quei brav ad lettra, l’è propria un “scoop”. A duvii saver che un bel gioran, a cavall fra al 1925 e al 1926, al sgnor podestà ad la Mirandla al manda un telegramma urgent al Duce in cui, più o meno, al dis: “Illustrissimo Duce del fascismo, chè a la Mirandla an semm minga tant a post, parchè a gh’è ancora un bel poch ad socialista e ad comunista, ch’in fan altar che bruntlar e mettar su al popul. Second mè, i han propria bisogn d’essar castigaaa, acsè i ross i mettan la testa a post e in rompan più al scatuli. Dato che la Vostra Eccellenza la sa tutt e la ved e la pruvved a tutt, cusa femmia?”.

La storia documentata l’han n’ha mai dascors ad ch’la fac­cenda chè, ma al Duce, con al sò taston plaa, al gh’ha pinsaa tutta la nott, fin al punt ad trascurar la Petacci ch’l’era lè ch’l’ha spet­tava; al Duce al gh’iva la testa dimondi fina e infatti al gioran dopp al manda un telegramma super-urgent al podestà mirandules in cui as dis, testualment: “Caro al me bel podestà, anca mè ho sintii dir che a la Mirandla ha gh’è ancora soquant bon da gninta socia­lista e comunista. Adess a vadrii che mè ai mett a post. Ciò pre­messo, ordino che a la Mirandla ha vegna subitt costruii un gran palazz, propria in via Fenice. Con la scusa che al fabricat al dventa la caserma di sottufficiai dla milizia, ha voj propria castigar la Mirandla e i sò infedeli, parchè al palazz poch a la volta al gnarà zò e al farà arabir i mirandules par quasi un secul”. L’è propria vera che al Duce al gh’iva sempar ragion. E l’è questa la vera storia dal famos palazz dla milizia, anzi dla scola per allievi sottufficiali dla Milizia volontaria sicurezza nazionale.

In compens, par dar a la Mirandla l’aspett ad na zittaa, a ven costruii al palazz dal Liceo e la galleria, che adess l’ha s’ciama dal popul. Ma tra al 1929 e al 1930 a succed n’altar bel poch ad disgrazii, l’è al period dla grande crisi. A succed che al Duce l’impon la famosa “quota novanta”, e po’ ha fallis al Credit provin­cial, na banca con sede a la Mirandla e tanta gent la perd tutt i sò sold. Ma la disgrazia più grossa l’è la famosa “secca dal vidi”: pr’al gran fredd al pioppi e i olum i scoppian cumè al bombi, al pianti ad lambrusch is seccan tutti. Un disastar, soprattutt par i imbariagozz, ma anch pr’al camisi negri ch’hag piasiva al ven. Na buttiglia ad turcion la costa cumè un videll e par soquant ann han s’ha psiva gnanch far i sughi.

E un chilo ad pan al costa la bellezza ad tri franch.

Tratto dal libro “Na storia da ridar” di Giuseppe Morselli – anno 2000

I commenti sono chiusi.