Al mond al cambia

Commenti disabilitati su Al mond al cambia Mirandla na storia da ridàr

In di ultim vint’ann dal secul passaa e agl’inizii dal Novzent, as pol propria dir che al mond al sta cambiand, e anch piuttost in pressia. Sol i bon da gninta in cambian mai e la categoria la resist piuttost ben anch adessa, ch’a sem – cum a dis quei che i dascorran ben – alle soglie del terzo millennio.

Turnand a la storia dla nostra Mirandla, as vedd che vers la fin dl’800 la lotta politica e sociale l’as fa sempar più aspra e più dura. L’unica roba in comune l’è che tutt is lamentan e quei ch’a va in gir con un bel cartell con scritt inzima “Vargogna” i gh’han sempar un gran success. I bracciant, i scarriulant e i mzadar i en malcuntent di padron, i padron i en dimondi malcuntent di cuntaden e di giurnalier.

mirandla na storia da ridar

mirandla na storia da ridar 10_new

E allora i puvrett i van vers al sol dl’avvenir, i forman dal Leghi (Bossi an gh’entra minga), dal società operai e dal cooperativi, i proprietari terrieri i s’unissan in dal lor associazion; dimondi operai i votan (quand l’è pussibil) par i socialista, i cattolich adessa i votan par i popolar, i liberal in mollan minga, anch se in mezz a lor a gh’è un qualch progressista, a salta fora i radicai e i repubblican e tutt i volan la par condicio.

Quasi quasi a sembra d’essar ai gioran nostar. Ma un gran segnal che al mond al cambia al capita in dla Bassa mudnesa (di cui la Mirandla l’è al capolouogo, dato che a gh’è una Sottoprefettura di circondario) in dal 1883. Infatti, propria al prim gioran d’avril dal 1883 (e al n’ha n’è minga un di solit scherz) a ven inauguraa la ferrovia che da Modna la porta a la Mirandla. 32 chilometri i venan percors a na velocità supersonica e al viazz al dura ‘n’ora e mezz. Però dimondi gent l’as lamenta parchè al bigliett al costa dimondi car, la bellezza d’85 centesum, quasi un franch, pr’andar a Modna. A va a finir – i disan quei dal solit “listón” – che in treno agh va sol i sgnor, però l’è un bel còmad.

Un’altra gran novità la succed dal 1885: al 23 ad marz, par la prima volta in dla storia dla Mirandla, al popul di bracciant, di scarriulant, di ubbligaa e di cuntaden dla zona al fa la sò prima gran manifestazion ad protesta in piazza, insem al prim sciopero general dla categoria. I volan da lavurar la terra. Ma la terra l’è tant bassa. Beh, lor i volan lavurar listess, parche i sò puten i pianzan da la fam. Al sindac Domenico Prandini al prumett da lavurar par tutt, basta aver un po’ ad pazienza, mo al sa ch’an n’è minga vera. E questa frase a l’emm sintida spess. E par des o dodas ann di scioperi a gh’in sarà na muccia. E intant, al 6 ad luj dal 1890 al nostar vecc amigh Celso Ceretti ad dventa al prim socialista-radical a far part dal Cunsilii comunal dla Mirandla. L’è vera ch’l’era un altar segn dal cambiament, ma Ceretti l’era ancora più inquiet ad Pannella e ogni riunion dal Cunsilii comunal l’era na specie ad guerra, con Ceretti contra tutt. E tutt contra Ceretti, tranne quand al nostar Celso al fu frii da du anarchich ch’il consideravan un traditor, parchè l’iva seguii la politica d’Andrea Costa e ad Camillo Prampolini.

Intant, sotta la spinta “eversiva” d’un ragazz dal Final, un certo Gregorio Agnini, i mirandules i tàccan anch a festeggiar al prim ad magg, la festa di lavurador, che po’ a fa festa anch quei ch’han fa gninta. Ma ogni ann la forza pubblica l’interven a sgumbrar la piazza e al povar Agnini l’è sempar dentar e fora da la galera. Però al finales al prepara la sò “vendetta” e al 15 ad favrar dal 1891 Gregorio Agnini al dventa deputaa (con al ballottagg) e i puliziott i fan fadiga a mettral dentar. Però, tant par inquadrar mej al personagg, l’è giusta ricurdar che in uccasion dagli elezion dal 1891 un socialista-radical, Ceretti, l’iva miss fora di manifest in cui al dgiva d’an vutar par nissun, gnanch pr’al candidaa socialista. Mo parchè, i gh’han dmandaa sul “listón”? Parchè Ceretti al dgiva che chi fa un deputaa al fa un padron e me di padron a n’in voj pro­pria brisa, ad nissuna razza. In fond, l’era coerent.

Mo par farla curta e pr’an rompar minga al scatuli più dal necessarii, a voi tintar ad risparmiar al lettor (se in trov un, chissà) tutti i scioper, al discussion e al battagli politichi che a gh’è staa a la Mirandla e in tutta la Bassa in di ultim ann dl’Ottzent e in di prim dal Novzent. Anch parchè a gh’è ben poch da sorridar. A dirò sol che la prima giunta comunale ad “sinistra” l’è andada al potere (as fa par dir) a la Mirandla in dal 1899; l’era composta da progressista, radicai, repubblican e socialista. Al sindach l’era Benvenuto Tabacchi, radical.

Mo la Mirandla, anch in dal vicendi più drammatichi, l’è sempar stada in prima linea: se la Francia l’ha avuu la nott ad San Bartolomeo (indù i han fatt fora un squanteran ad protestant), se la Germania l’ha avuu la “notte dei cristalli”, che i nazisti i han rott al vedrini di ebrei, la nostra bella Mirandla l’ha avuu la “nott dal vidi”. Infatti, in dal 1899, quand la lotta fra padron e bracciant l’era dimondi dura, in una nott circa 10.000 pianti ad vida i furon tajadi, con gran daspiaser di padron, ma con un daspiaser più grand da part di bavdor mirandules, che nei casi estremi is ciamavan puozz, parchè i tracannavan cumè i sc/iar. E dato che a semm in argoment, a psemm anch dir che in dal mes ad settembar dal 1907 a gh’è al più gran sciopero dla storia dla Mirandla e ad tutta la Bassa, con anch al corollarii dal “vacchi matti”, che i murivan in dal stalli parchè nissun li munziva. E par cuncludar, turnand un po’ indrée, a psemm anch dir che in dal mees d’avril dal 1901, i socialista, da pari lor, i vinsan nettament la consultazion elettorale amministrativa, conquistand 26 segg su 30. E al 3 ad magg dal stess ann, la nostra veccia Mirandla la ten a battezz al prim sindach socialista dla sò storia, ch’l’è Francesco Salvioli. Al popul al fa na gran festa, con caplett e lambrusch par tutt.

Ma, a proposit ad caplett, l’è sicura che i eran poch i mirandules che i magnavan spess. Almeno par qualchidun, a prevv essar interessant dar na piccola uciada a una relazion dal Cumun dla Mirandla su cum andava al robi in dla nostra campagna e cum a viviva i cuntaden a la fin dal secul passaa. La dis la relazion che i nostar cuntaden e i salariaa agricol ad la campagna “i magnan soprattutt dla gran pulenta, dal volti con un poch ad carna (ma poca) ad porch, oppure un qualch pess (rani e buccacci) o un poch ad furmaj, ma soprattutt con dla gran zivolla. E anch na qualch patacca, dal rizotti, di radett e dl’insalata. Però a gh’era un qualch mees dl’ann, dop la tibia e dop essar andaa a spigular, che i villan i magnan anch un po’ ad pan bianch. I bevan quasi sempar dal ven, però dimondi suttil, vale a dir dal ven dacquaa, dal turcion e dal puntalon. I stann in dal cà isoladi, che in genar i en pulidi, senza troppi bestii par cà. E l’era già un bel pass avanti rispett ai temp da na volta.

La dis ancora la relazion comunale che “i bracciant, cioè i operai ch’i van a giurnada, quand i lavoran (poch) i ciappan un franch al gioran in di mees d’inveran e un franch e mezz d’istaa e in autunn. As ved che al carovita d’inveran l’era più modest. Anch al donni dal volti i van a giurnada, ma i ciappan la metà ad quel ch’a ciappa un om, par via dla par condicio. Un chilo ad pan bianch (fatt sol con la farina) al costa 40 centesim, quel con al rémul al costa inveci 35 centesim al chilo. Insomma a costa meno al pan integral che quell bianch.

E a semm agl’inizii dal nostar secul.

CURIOSITÀ’ STATISTICA

A titol ad pura curiosità (e sempar pr’al stess prezzi) a presentem al lettor una statistica ch’l’ha riguarda i prezzi ad soquant genar ad prima necessità.

Ann 1 chilo ad pan 1 chilo ad carna 1 litar ad latt 1 chilo ad zuccar
1896 L.

0,36

ti.

1,37

L.

0,28

L.

1,51

1900 L.

0,38

L.

1,29

L.

0,26

L.

1,54

1910 L.

0,39

L.

1,61

L.

0,32

L.

1,49

1919 L.

0,71

L.

8,40

L.

1,00

L.

4,69

1926 L.

3,02

L.

15,72

L.

1,77

L.

7,451

1935 L.

1,76

L.

9,19

L.

0,99

L.

6,32

1940 Li

2,70

L.

18,11

L.

1,45

L.

7,29

1946 L.

45

L.

445

L.

40

L.

357

19S0 L.

116

L.

870

L.

69

L.

262

1959 L.

133

L.

1.255

L.

85

L.

250

1965 L.

162

L.

1.830

L.

115

L.

235

1973 L.

288

L.

2.900

L.

180

L.

410

1981 L.

1.300

L.

10.050

L.

710

L.

1850

1987 L.

1.700

L.

13.100

L.

1.100

L.

2.000

1992 L.

2.050

L.

22.200

L.

1.870

L.

2.200

Tratto da : Mirandla na storia da ridar.

Scritto da: Giuseppe Morselli

Anno 1996

I commenti sono chiusi.